Afscheid van Marokko

Het vervolg van onze reis bracht ons naar Tinejdad, een heel langgerekt dorp, wij zouden het lintbebouwing noemen. Buiten dit dorp ligt aan de weg naar Tinerhir het museum Lalla Mimouna van meneer Zaïd. Jaren geleden was hier een sterk vervuilde bron, Zaïd zag er wel iets in en begon het vuil weg te halen.Het resultaat is een prachtige bron met helder, maar zout water, zoals vaak in woestijnachtige gebieden. Zaïd ging door met "ontginnen" en er zijn nu 7 bronnen, grote en kleine, waar hij een Berbermuseum omheen heeft gebouwd. Hij heeft een mooie verzameling landbouwgereedschappen, gebruiksvoorwerpen, kleding, oude boeken en een winkeltje waar hij o.a. schilderijen en door hemzelf getekende kalligrafieën verkoopt. Hij nam ons mee voor een rondleiding met uitleg, waar we erg van genoten. Onze overnachtingsplaats was op de parking van het museum, een rustig plekje.
De beide kloven, Todra en Dades zijn heel verschillend, maar elk spectaculair. De Todra met zijn overhangende rotswanden en de Dades met de steile pas en prachtige uitzichten zijn altijd een hoogtepunt in de reis. We hadden wat zorgen over de wegen in beide kloven, bij hevige regenval kun je er niet in, maar het lukte allemaal. Vooral in de Todrakloof is na de winter altijd veel schade aan de weg, verzakkingen en gaten, men blijft bezig om de weg begaanbaar te houden.
In Agdz stonden we op de camping La Kasbah, behorende bij een oude, nog bewoonde kasba. Een versterkt huis met bijbehorende landbouwgrond, een herenboer zouden wij zeggen. We werden rondgeleid in de palmentuinen, waar dadels geoogst worden, evenals fruit en een klaversoort, die als veevoer gebruikt wordt. De vrouw des huizes, een Française, nam ons daarna mee door het huis, een doolhof met talloze gangen, trappen en kamers tot op het dak. Als je daar een beetje sprong voelde je de vloer bewegen en dat is normaal, de leem waarmee het huis is gebouwd, is niet echt stabiel. Er wordt dan ook voortdurend aan het huis gerestaureerd, een kostbare geschiedenis; de werken worden meestal uitgevoerd door studenten bouwkunde uit Duitsland, die zich op de leembouw toeleggen. Mevrouw doet de rondleiding naar keuze in het Frans, Duits of Engels, soms gaat ze ongemerkt van de ene in de andere taal over.
Verder naar het zuiden, de woestijnsteppe met bergachtige delen, een enorme verlatenheid. Soms zie je iemand lopen in de verte: waarvandaan? waarheen?
Tata ligt in dit verlaten gebied, een flinke stad met een behoorlijke camping. We hielden hier onze gezamenlijke Italiaanse maaltijd, waarbij je je verbaast over de creativiteit die de koks m/v in de diverse gerechten weten te leggen. Het was allemaal erg lekker en gezellig.
Ook in Sidi Ifni, aan de Atlantische kust, weer veel wind. Een wilde zee, geen strandweer. Je staat daar prachtig met zeezicht en op de rotswand erachter nestelen valken. Volgens ons boek Lannervalken. Jammer voor de fotograaf zat het nest deze keer zo ver en hoog, dat het zelfs met de telelens niet erg wilde lukken.
In Tafraoute staan we op een kleine camping en Omar, de campingbaas had voor onze groep van 23 wagens een indeling gemaakt.Dit viel bij een aantal deelnemers niet in goede aarde, zodat er een flinke onenigheid ontstond. Toen wij arriveerden was die op zijn hoogtepunt, Omar liep tierend rond en schopte woedend een 5-liter kan met water weg. Dat had hij beter niet kunnen doen, want zijn grote teen protesteerde en de rest van ons verblijf liep hij hinkend rond zielig te zijn. Een van onze reisgenoten had een opvouwbare scootmobiel bij zich, die mocht hij een dagje lenen om zich over de camping te bewegen. Het was een mooi tafereel. De onenigheid was gelukkig snel opgelost, zand erover (genoeg zand in Marokko tenslotte).
Van Taroudant naar Marrakech namen we de Tizi-n-Test, een pas van 2100 m. hoog, een smalle weg, zodat je goed vooruit moet kijken naar tegenliggers en tijdig een passeerplekje zoekt. We doen de pas van Zuid naar Noord, dan rijd je grotendeels aan de bergkant, de tegenligger moet de gapende afgrond trotseren. Hier hadden we weer geluk, het was helder in de lucht en de uitzichten zijn fantastisch.Slechts enkele deelnemers namen het alternatief via de autoweg, die ook mooi schijnt te zijn.
In Marrakech was het eindelijk wat warmer, dit is dan ook de stad waar in de zomer de temperatuur tot ver boven de 40 graden kan oplopen. De Majorelletuin, de eerste stop van de excursie, was zoals altijd mooi, de cactussen, palmen en bamboe vormen het grootste deel van de beplanting; nu, in het voorjaar kwam daar de in diverse kleuren bloeiende bougainville bij en het perfecte onderhoud van het geheel maakt dit bezoek tot een bijzondere ervaring.
Onze gids, meneer Ahmed, wandelde met ons door de stad, uitkomende op het beroemde plein Jemaa el Fna, waar 's middags van alles te zien is van muzikanten en slangenbezweerders tot waarzeggers en handelaren in onduidelijke zaken zoals takjes, wortels, kruiden enz. Tegen de avond komen de karren met eetkraampjes: tafels, banken en keuken worden in hoog tempo opgebouwd en vanaf 6 uur kun je aan tafel.De gids had ons gewaarschuwd er niet te eten wegens besmettingsgevaar. Natuurlijk deden wij dat toch bij het vaste tentje. Ook hier had Rob een foto van de bazin, die haar zonen?neven? scherp in de gaten hield. Madame was er zelf niet, maar haar vervanger zei verrast: ach, Aicha en zou haar de foto geven.
Essaouira is een heerlijke plek om te verblijven. Een enorm strand, waarvan de toeristische attracties zoals quads, motorfietsen, kamelen, paarden en kitesurfers het grootste deel in beslag nemen, maar direct tegenover de camping is een "leeg"stukje, waar Birka weer volop lol had. Ook daar harde wind, de wandeling langs de boulevard naar de stad was een echte uitwaaier. Vanaf Essaouira volgden we de kustweg naar het noorden via Safi en El Jadida. Je ziet langs deze weg veel zomerverblijven in aanbouw, niet aan alle projecten wordt gewerkt, het ziet er niet aantrekkelijk uit. Door heel Marokko zie je wel vooruitgang in "openbare werken" de wegen zijn een stuk verbeterd sinds we er in 2005 voor het eerst kwamen. En er wordt ook hard gewerkt aan waterzuivering, aanleg van riolering en aanzien van steden en dorpen. Het zwerfvuil is minder geworden,er staan veel afvalcontainers en er rijden vuilniswagens. Wel nog voor verbetering vatbaar is het gedrag van kinderen langs de weg.Er wordt druk gevraagd om snoep, drinken en balpennen. Nog steeds zijn er reizigers die at uitdelen, zodat je kwaad wordt aangekeken als je niet stopt. En soms is een steen naar de auto je deel, zoals wij ervoeren langs de kustweg waar een welgemikte steen een flinke put in de zijkant van de auto als resultaat had. Van jongs af aan oefenen ze op geiten en schapen, dus mikken kunnen ze wel.
Maar alles bij elkaar is Marokko een geweldig land om te reizen, de steeds wisselende landschappen en de aardige mensen maken het tot een belevenis, die je niet snel vergeet.
Met een voldaan gevoel verlieten we Marokko voor de laatste keer.
De terugreis door Spanje maakten via dezelfde route als heen, zonder het uitstapje naar Portugal. Het is een rustige weg via Sevilla, Salamanca en Burgos. Op de camping in Merida viel ons een klein tentje op, dat een beetje achteraf stond. Even met de hond erlangs en ja, hoor een Sleetentje'je herkent ze direct. 's Avonds bleken er 3 mannen bij te horen, die Rob de volgende morgen aansprak. Het waren Nederlanders, 2 ornithologen en een botanicus, die wetenschappelijk onderzoek deden in de natuur van Extremadura, een schitterend gebied voor vogels en wilde planten. Het tentje bleek 45 jaar oud te zijn en er werd nog steeds op een primus water gekookt! Een leuke ontmoeting met deze enthousiaste heren.